Ortaklık ve Şirketleşme Tarihi

Ortaklık dünya ticaret tarihi kadar eskidir.
Özellikle uzak mesafelere yapılan ticaret ile ortaklıklar neredeyse eş zamanlıdır.
İster kervan ticareti olsun ister deniz ticareti bir yerden bir yere mal nakledilmesinde ve ticaretin yürütülmesinde kişiler arasında bir birliktelik söz konusudur.
Ticaretin zamanla büyümesi berberinde risklerin artması; ortaklığın yolunu açarken; diğer yandan miras gibi doğal bir ortak üretme sistemi en başından itibaren aile bireylerinin işin ortağı olarak çıkmasını sağlamıştır.

Hamurabi Kanunları MÖ yirminci yüzyılda Babil Krallığında ortaklık ilişkisinin var olduğunu göstermektedir.
1949 yılında arkeologlar tarafından bulunan çivi yazılı taş tabletlerinde “MÖ 18. Yüzyılda da, Asurluların Orta Anadolu'da kurdukları bir ticaret kolonisinde ortaklık kavramını” kullandıkları ortaya çıktı.

Modern Şirketlerin Ortaya Çıkışı
Ortaklıklar 16. Yüzyıldan itibaren farklı bir seyir izlemeye başlamışlardır.
Coğrafi keşifler sonrasında dünyanın geçiş yaptığı yeni ekonomik-politik durum ortaklıkları farklı boyuta soktu.
Kuzey ve Güney Avrupa'da iki değişik tür şirketleşme süreci başladı.
İki değişik tür şirketleşmede de İtalyan (Çift Girişli) muhasebesinin devrim niteliğinde etkisi olmuştur.
Bu dönemde aile ile şirket ayrışmalarının örnekleri ortaya çıkmaya başlamıştır.
Modern şirketlerin kurulmasına asıl etken ise 16. Yüzyıldan sonra sömürgeciliğin oluşturduğu iktisadi birikimler ve kurumsal yapı zemin hazırlamıştır.
Özellikle yeni dünyadan aktarılan maddi zenginlikler ve değerli madenler Avrupa'nın harcama imkanlarıyla beraber ticaret hacmini de olağanüstü düzeylerde geliştirmiştir.

Kumpanyalar, devlet tarafından verilen imtiyazname (charter) ile kuruluyor ve tüzel kişiliğe sahip oluyordu.
Kumpanyalar bir tür ortaklık bileşkesi gibi hareket etmekteydi.
Kumpanyalara dava açılabiliyor, kumpanyanın kendisi de dava açabiliyordu.
Ortaklıklarda sorumluluğun sınırlanması hukuken 1844'te gerçekleşmiştir.

Anonim Şirketlerin Doğuşu
Sanayi devrimi sonrasında on dokuzuncu yüzyılda Batı'da farklı bir ekonomik yapı devreye girmiştir.
Bu dönem önceki dönemin üzerine kurulmakla birlikte ciddi bir biçimde yenilikleri de beraberinde getirdi.
Bu dönemde kurulan ortaklıklar eskiler ile karşılaştırıldığında benzer yanlarının yanında bir çırpıda fark edilen farklılıklar da ortaya çıktı.
Bugünkü şirket tiplerinin başlangıcı on dokuzuncu yüzyıla dayanmaktadır.
Avrupa ülkelerinin sanayileşmelerine denk gelen dönemde bankerlerin finansmanı ve özel servetlerin birleştirmeleri ile çok sayıda Anonim Ortaklık kurulmuştur.

Teknik olarak sermaye sahiplerinin profesyonel yöneticiler eliyle yönetilen bir şirkete ortak olmaları anlamına gelen Anonim Ortaklıklar, ortaklıklara yüklenen bütün anlam ve işlevleri üstlenen ilk müesseselerdir.
Bir sermaye şirketi mahiyetindeki Anonim Ortaklıklarda ortakların sorumluluğunun sermaye payı ile sınırlandırılması önemli bir gelişmedir.
Anonim Şirketler ile para ve sermaye piyasalarının gelişimi arasında ciddi bir paralellik söz konusudur.
Yirminci yüzyıla gelindiğinde artık şirket ve piyasa sistemi yerleşmiştir.

İslam Tarihinde Ortaklıklar
Kur'an'da çeşitli yerlerde ticareti öven ifadeler geçmektedir.
Hz. Peygamberden nakledilen bir hadis-i kudside “Ben arkadaşlarına ihanet etmeyen iki ortağın üçüncüsüyüm, hıyanette bulunursa aralarından çıkarım” denilmektedir.
Bu hadis-i kudsinin şirketi meşrulaştırdığı ve övdüğü yorumunu yapmak yanlış olmayacaktır. Faiz yasağının da insanları kazanç için ticaret ve üretime yönlendirdiğini söyleyebiliriz.
Tarih boyunca batı ve doğuyu birbirine bağlayan Mezopotamya, Mısır, Anadolu ve İran coğrafyalarında İslam'ın çok hızlı bir şekilde yayılması ile İslam dininin vaaz ettiği temel prensiplere göre değerlendirilerek buralardaki uygulamalar hızlı bir biçimde bütüncül bir iktisadi sistemin parçalarına dönüştürülmüştür.

İslam'da en yaygın ve bilinen ortaklık türü mudarebe olmakla birlikte mufavaza, müşareke ve vücuh da diğer ortaklık türleridir.
Mudarebe bir çeşit şirket olarak tanımlanabilir ve kar payı dağıtımı esasına dayanır. Mudarebe de sermayedar üzerinde risk vardır.

Osmanlı Klasik Döneminde Ortaklıklar
Osmanlı klasik döneminde ticari ve iktisadi meselelerde İslam hukuk birikiminin sunduğu imkanlar temel taşları oluşturmuştur.
15. Yüzyıldan 19. Yüzyıla kadar İstanbul ve Anadolu'daki ticari anlaşmazlıkları ve çözümlerine ilişkin mahkeme kayıtları, Osmanlı hukukçularının ortaçağ İslam hukukçularının öğretilerini gayet iyi bildiklerini ve iş ortaklıklarından kaynaklanan anlaşmazlıklarda genellikle klasik İslam ilkelerini uyguladıkları görülmektedir.

Osmanlıda şirketlerin gelişimi, Cumhuriyet dönemi, şirket yapıları, ortaklara sağlam birliktelik tüyoları ve fazlası bir sonraki yazıda.