Atatürk’ün Sipariş Ettiği, Cevat Dereli’nin Boru Muamelesi Gören ve Katlanıp Yok Olan Eser

Bu çalışmanın amacı, Cevat Dereli’nin kendi üslubunu bulma çabaları ve Atatürk tarafından bizzat sipariş aldığı eserin, günümüzde büyük ölçüde zarar görmesine neden olay olgu ve olaylar.

Türk Çağdaş Resim Sanatına kattıkları ile bilinen ressam Dereli, Cumhuriyet döneminde Merinos fabrikasına yaptığı en büyük ölçüdeki eseri ile günümüzde eserin koruma yetersizliği ele alıp irdelenecektir. Dereli'nin aldığı ödül ve üslup çalışmalarını kronolojik olarak irdeleyeceğiz. Merinos

Fabrikası Açılışı ve Tablonun Sipariş Edilişi


Şekil 1.  Atatürk, Merinos Fabrikası Açılışı İçin Bursa'da. (1938)


Şekil 2. Atatürk, Merinos Fabrikası Açılışı (1938)

Türkiye'nin ilk sanayileşme atılımları çerçevesinde 1938'de Bursa'da hizmete giren Merinos Yün Fabrikası'nın açılışına Atatürk katıldı (Şekil 1 – 2). Fabrikadan etkilenmesi ile ünlü Türk ressamlarından Cevat Dereli 'den fabrikanın resmini yapmasını istedi. Yağlıboya tablo, fabrikanın duvarlarını 2000 yılına kadar süsledi. Fabrika bu yılda ekonomik açıdan kapatıldı.

Sipariş Edilen Eser


Şekil 3. Cevat Dereli, 188*309 cm, Merinos Fabrikası, Bursa

Devası bu eser, Merinos fabrikasının duvarlarını süslemiştir. Eserde Dereli, gündelik hayatta çalışan insanları resmetmiştir. Arka planda ise Merinos fabrikası vardır. Arka görünüm ise bulunduğu konum itibari ile Bursa dağları verilmektedir.

Tablonun Rulo Yapılarak Zarar Verilmesi

2004 yılında fabrikanın kapanması ile Bursa Büyükşehir Belediyesine devredilen fabrika günümüzde müze olarak kullanılmaktadır.

Kültür Bakanlığı'nın Ankara'ya eserin götürülmesini karar veriyor ve uzman bir ressam görevlendiriliyor. Bu ressam Hasan Mutlu'dur.

Milliyet haberine göre;

“Rulo yapıldıktan sonra katlanan ve otomobil bagajında Ankara'ya getirilen tablonun açıldığı sırada, boyaları tuval üzerinden döküldü. Tablo büyük oranda hasar gördü. Genel Müdürlük yetkilileri, bunun üzerine Mutlu hakkında öncelikle idari soruşturma başlattı. Soruşturma sonucunda ilk etapta Mutlu'ya, “kınama cezası” verildi. Daha sonra Bakanlık Teftiş Kurulu Başkanlığı olaya el koydu. Teftiş Kurulu'nun görevlendirdiği bilirkişi komisyonu yaptığı inceleme sonucu tablonun orijinalliğini yitirdiğini tespit etti. Bakanlık, Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Bölümü öğretim üyelerinden oluşan bir bilirkişi heyetine de tabloyu inceletti. Öğretim üyeleri de hazırladıkları raporda, “tablonun yüzde 80 oranında hasar gördüğünü ve orjinalliğini yitirdiği” yönünde görüş bildirdi (Milliyet, 2013).

Eser taşınırken, ambalajlanmalı ve sigortalanarak taşınması gerekmektedir. Çeşitli tedbirler alınarak uygulanmaktadır. Oysaki uzman basit bir yöntemle bu işlemi gerçekleştirmiştir.

Yüzde 8o orjinalliğini yitirilmesi yapılan inceleme ve araştırma sonrası kamuoyuna açıklanıyor. Bakanlık Teftiş Kurulu olaya el atıyor. 2010'da bakanlık Teftiş Kurulu tarafından başlatılan incelemede müfettiş Oya Hitay depodaki ‘rulo'yu fark etti. Gördüğü manzara korkunçtu. Resmin boyaları dökülmüş, ne olduğu anlaşılmaz hale gelmişti. 

Ankara'da 3 yıl depoda kalan bu eser, % 80 üzerinde hasar görüyor. Mimar Sinan Üniversitesi'nden Prof. Dr. Semra Germener; “Bir sanat eseri hiç rulo yapılarak taşınır mı? Keçe tarzı yumuşak bezlerle sarılır ve yatay biçimde bir yerden bir yere götürülür. Bir de 3 yıl depoda rulo şeklinde saklanması ise tam bir skandal” dedi (Germener, 2013).

“… tabii verilen hiçbir ceza Cevat Dereli'nin eserini geri getirmiyor” (Ertuna, 2013). Büyük hasar gören eser, restore edilmesi çok zor ve büyük ölçüde kayboluyor.

“Müfettiş Hitay, Mutlu'yu savcılığa havale etti. Eski Müdür Gündoğdu hakkında hiçbir işlem başlatılmadı. Bakanlıktan alınan bilgiye göre; şimdi hem Gündoğdu hem de müfettiş hakkında inceleme başlatılıyor” (Tercihi, 2013). Günümüzde bu mahkeme devam etmektedir.

 

 

 

Sonuç

“Dereli, Atatürk'ün 100. doğum yılı nedeniyle Kültür Bakanlığı'nın 1981 'de düzenlediği 42. Resim ve Heykel Sergisin de “Atatürk Devlet Armağanı” ödülünü almıştır. Bu ödülü verilmesinde ki ana etkenleri açıklamıştım” (Bkz. Baş, 2020).

Ercan Baş'a (2020) göre; “…Atatürk portresini geç çizmesindeki neden kim bilir belki de, yeni bir anlatım özgünlüğü bulamamasıdır. Bu özgünlük olgusuna ne zaman ve nasıl ulaştığını yapıtları üzerinden zaman diliminde bulacağız. Bu ödülü almasında büyük rol oynayan etkenler, elbette sanat alanı üzerindeki çalışmalarıdır” (Baş, 2020, s.1). Dereli, kendi üslup arayışlarına aralıksız devam etmiş olup, üslubunu bularak geç dönemde Atatürk portresini resmediyor.

Ercan Baş'a (2020) göre; “Gençliğinde Atatürk'ün bizzat talimatı ile yaptırılan, Bursa'da bulunan Merinos Yün Fabrikasının açılışı için yaptığı yağlıboya tablo için resim siparişi vermesi, Dereli'nin ne denli gelecek vaat ettiğinin bir kanıtı olabilir. Atatürk portresi geç çizmesindeki ana neden, kendi özgünlüğünü geç bulmasıdır. İşte bir sanatçının ince düşüncesi bu sürecin altında yatmaktadır” (Baş, 2020).

Gençlik yıllarından Atatürk'ten bizzat sipariş alan Dereli, saygısından Atatürk'ü kendi üslubu ile 1960'lar sonrası resmediyor. Atatürk ödülünü almasında ki nedenler Atatürk'ün bizzat Dereli'ye verdiği sipariş olabilir.

Tezel'e (2013) göre; “İnsanın aklı mantığı almıyor; bir restorasyon uzmanı böyle bir şeyi neden yapar? Mutlu; Atatürk düşmanı mıydı, Cevdet Dereli'ye gıcık mıydı? Yoksa hayatında heyecan arıyordu ve böyle bir garipliğe imza atarak tarihe mi geçmek istedi?” (Tezel, 2013). Bu siparişin tahribi sonucu oluşan büyük bir kayıp, günümüzde çok can sıkıcı. Mutlu Atatürk düşmanı mı bilinmez ama tarihe not düşürülecek bir hareket yapmıştır.

Günümüz teknolojisi kullanılmadan, hunharca ve sanata saygısızca bu koruma işleminin yapılması, aslında Bakanlığın eser taşıma yetkilerinin zayıf olduğumu yoksa önemsiz bir iş olarak mı görüldüğü bu süreç sonrası akıllara gelen soru işareti olmuştur. Eser taşımanın önemini yapılan bu hata ile gözler önünde olduğunu görüyoruz.

Eser korumanın ve bulunduğu konumdan başka konuma taşıma işleminin önemini bizlere ispatlarcasına görüyoruz.

Kısacası kanımca, Atatürk resmini, üslup açısından geç bir dönemde resmediyor. Yine kanımca, Atatürk Ödülü alırken, geçmişte bizzat Atatürk'ün vermiş olduğu sipariş olabilir diyebiliriz.

 

Ercan BAŞ

(Ressam-Sanatçı)

KAYNAKÇA

Baş, E. (2020). Cevat DERELİ'nin Gündelik Yaşamı . Cevat DERELİ'nin Gündelik Yaşamı . Türkiye.

Germener, S. (2013). Ressam Cevat Dereli'nin yağlıboya tablosu 3 yıl depoda bekletildi. Ressam Cevat Dereli'nin yağlıboya tablosu 3 yıl depoda bekletildi. İstanbul : Canvas Blogspot.

Milliyet. (2013, ocak 29). Atatürk'ün tablosu katlanınca yok oldu. istanbul, Türkiye.

Tanaltay, S. T.-E. (1989). Cevat Dereli'nin Yaşam Sevinci. Sanat Çevresi, 16.

Tanaltay, S. T.-E. (1989). Cevat Dereli'nin Yaşam Sevinci. İstanbul: Sanat Çevresi.

Tercihi, E. (2013). Eğitim Tercihi . Eğitim Tercihi : 

Cumhuriyet resmine öyle şeyler yapılmış ki… (egitimtercihi.com) adresinden alındı

Tezel, M. (2013). Tabloyu katlayıp taşımak. Sabah Gazetesi: https://www.sabah.com.tr/yazarlar/gunaydin/sb-mevlut_tezel/2013/01/30/tabloyu-katlayip-tasimak adresinden alındı

 

GÖRSEL KAYNAKÇA

https://www.milliyet.com.tr/gundem/ataturk-un-tablosu-katlaninca-yok-oldu-1661661

https://canvastar.blogspot.com/2013/01/ressam-cevat-derelinin-yaglboya-tablosu.html

https://www.milliyet.com.tr/cadde/cagdas-ertuna/geri-getirdiklerimizi-koruyabilecek-miyiz-1662098

#Dereli #Zaman #Mekân #Sanat #Geçmiş #CevdetDereli #Atatürk #Eser